Kasteel Hackfort vanuit het noordoosten. .

Kasteel Hackfort

Kasteel Hackfort is een in aanleg middeleeuws kasteel dat later verbouwd is tot een buitenplaats. Het staat ten westen van Vorden, aan de weg naar Wichmond (Gelderland).

De stichting van het kasteel

De oudst bekende "heer" van Hackfort was ene Jacob I van der Welle. In 1324 kreeg hij Hackfort in leen van de heren van Bronkhorst. Toen bestond er nog geen kasteel Hackfort.

Het kasteel werd waarschijnlijk gesticht door Jacobs zoon, Gerrit I van Hackfort (1367-1392). Deze was landdrost van Gelre. Hij was dus een belangrijke man en hij beschikte daardoor ook over de nodige financiële middelen om een kasteel op te trekken.
In die tijd bestond het kasteel uit een rechthoekige woontoren (in het hart van het huidige kasteel, in het rood op de plattegrond). Ten oosten van de woontoren lag ook een voorburcht.

Eerste uitbreidingen

Mogelijke plattegrond van het kasteel. In het donkerblauw de contouren van het huidige kasteel. In lichtblauw gestippeld de hypothetische ringmuur met zijn hoektorens. (het noorden is boven)

Gerrit werd in 1392 opgevolgd door zijn zoon Jacob II. Deze kreeg in 1405 ook het naburige kasteel Vorden in bezit. Hij overleed in 1424, waarna kasteel Hackfort in handen kwam van zijn zoon Jacob III van Hackfort.

Jacob III liet het kasteel uitbreiden: hij verlengde de woontoren in zuidelijke richting (zwart op de plattegrond), zodat het kasteel een langwerpige vorm kreeg.
Aan het einde van de 15de eeuw werd aan de westzijde van de woontoren ook nog een lange woonvleugel opgetrokken.

Een vierkante burcht?

In 1503 kwam het kasteel in handen van Berend van Hackfort. Deze was de meest belangrijke telg uit zijn geslacht. Hij diende in het leger van hertog Karel van Gelre, van wie hij een van de belangrijkste legeraanvoerders werd. En ook trouwde hij met een bastaarddochter uit de hertogelijke familie.

Mogelijk was Berend van Hackfort de bouwer van de torens. Hoewel het kasteel tegenwoordig slechts twee hoektorens telt (donkerblauw op de plattegrond), heeft het kasteel er oorspronkelijk waarschijnlijk nog twee gehad (lichtblauw op de plattegrond). De fundamenten van de noordwestelijke toren zijn teruggevonden, en op de plek van de veronderstelde zuidoostelijke toren is er ondoordringbaar puin aangetroffen, wat het bestaan van deze toren zeer aannemelijk maakt. Deze vier torens moeten op de hoeken hebben gestaan van een rechthoekige ringmuur, maar van zo'n ringmuur zijn nog geen restanten teruggevonden.

Berend van Hackfort overleed in 1557 en liet geen mannelijke erfgenamen na. Hierop vererfde Hackfort op zijn dochter Jacoba.

Foto hierboven: het kasteel vanuit het noordwesten. Links en rechts staan de twee overgebleven hoektorens. .

De tachtigjarige oorlog

Jacoba van Hackfort overleed in 1581, waarna het kasteel waarschijnlijk vererfde op haar oudste dochter Margarethe. De tachtigjarige oorlog was toen in volle gang en op kasteel Hackfort waren Staatse soldaten gelegerd. Dit wilde Margarethe kennelijk niet, waarop zij de Staatse troepen op eigen kosten liet aflossen door eigen soldaten. Eigen soldaten of niet, in 1586 werd het kasteel door de Spanjaarden aangevallen en in brand gestoken...

In 1598 liet Margarethes neefje Borchard van Westerholt het kasteel herstellen. Toen Margarethe in 1601 uiteindelijk overleed, werd Borchard van Westerholt op zijn beurt met het kasteel beleend. De familie Van Westerholt zou bijna vier eeuwen eigenaar blijven!

Het kasteel wordt een landhuis

Begin 17de eeuw bouwde de familie Van Westerholt de noordkant van het huidige kasteel. Hierdoor werd de noordoostelijke toren (die toen los stond) vanzelf in het kasteel opgenomen. Door tussen het kasteel en de zuidwestelijke toren een gebouwtje op te trekken werd ook deze toren opgenomen in het kasteel.

Ondertussen viel het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aan (1672). De Franse troepen bezetten ook Hackfort, en sloopten al het hout uit het kasteel om het als brandhout op te stoken. Na het vertrek van de Fransen werd het kasteel hersteld.

Eind 18de eeuw was Hackfort in handen van Borchard Frederik Willem van Westerholt. Deze wilde waarschijnlijk beschikken over een modern landhuis, zodat hij het kasteel kort voor 1788 grondig liet verbouwen:
het middeleeuws kasteel veranderde in een deftig landhuis, met een symmetrische voorgevel. Daarnaast werd het poortgebouw afgebroken (het belemmerde namelijk het zicht op de voorgevel!) en de grachten werden gedempt. Zo verkreeg het kasteel zijn huidige uiterlijk.

De familie Van Westerholt, die het kasteel bewoonde sinds de 17de eeuw, bleef eigenaar tot het einde van de 20ste eeuw. Uiteindelijk stierven de laatste telgen allemaal kinderloos. De laatste barones van Westerholt overleed in 1981 en liet het kasteel en het landgoed na aan Natuurmonumenten.

Vandaag de dag

Het kasteel is niet toegankelijk, maar men kan er wel omheen wandelen.

Foto hierboven: de watermolen van Hackfort.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Beke, L. ter (1990). “Kasteel Hackfort te Vorden: notitie van bevindingen”, in: Castellogica nr II (1990) nr. 1, NKS, Doorn, p.99-105;

Eliëns, F.M., J. Harenberg (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.56-60;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.72-73;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p. 37-39;

Stern, A. (2004). Kasteel Hackfort. URL: http://www.graafschap-middeleeuwen.nl/kastelen/kasteel-hackfort.html;

Stern, A. (2006). Geslacht Hackfort. URL: http://www.graafschap-middeleeuwen.nl/edelen/hackfort.html;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(watermolen) Marian Lijftogt;
(plattegrond) bewerking van de plattegrond van L. ter Beek (1989), naar A. Stern (2004), door M. Fannee;