Het Muiderslot is een vierkant waterkasteel. Het staat bij de stad Muiden (Noord-Holland), op de plek waar de Vecht uitmondt in het IJsselmeer.
Het kasteel heeft een grondplan van 32 bij 35 meter, met op de hoeken vier uitspringende ronde torens. Binnen de muren staan twee woonvleugels, gebouwd tegen de weermuur.
Het Muiderslot werd gebouwd op de rand van het oude Amstelland, in wat vroeger een grensgebied was tussen het graafschap Holland en het bisdom Utrecht. Maar wanneer en door wie werd het gebouwd?
Vaak is geschreven dat het kasteel rond 1280 door graaf Floris V van Holland werd gesticht, maar dat is erg onzeker. Volgens de nieuwste inzichten moet het kasteel al vóór 1280 zijn gesticht, toen Muiden nog in handen was van de bisschop van Utrecht [meer weten]. Waarschijnlijk werd het kasteel toen in leen gehouden door een leenman van de bisschop: Gijsbrecht IV van Amstel.
|
|
Volgens de overlevering zou graaf Floris V tijdens zijn gevangenschap in de westelijke toren hebben vastgezeten (linksboven). |
In 1281 dwong graaf Floris de bisschop van Utrecht hem het kasteel te verkopen (de bisschop zat in geldnood). Vervolgens gebruikte Floris het Muiderslot als tolburcht om zo de Utrechtse handel over de Vecht te beheersen. Dit was één van de vele slinkse middelen die de graaf inzette om zijn macht in het Sticht (bisdom Utrecht) te vergroten, ten koste van de bisschop aldaar!
Om beter greep te krijgen op bepaalde gebieden van het
Sticht (Amstelland en Woerden) had graaf Floris ook Stichtse
edelen aangevallen en van hun macht beroofd (Gijsbrecht IV van
Amstel en Herman van Woerden).
Alsof graaf Floris zo nog niet
genoeg vijanden had gemaakt, sloot hij ook nog een verbond met
Frankrijk, waarmee hij zijn eerdere bondgenoot de Engelse koning
Edward I verraadde. Dit alles leidde tot een samenzwering tegen
de graaf... [meer weten]
|
|
Het kasteel vanuit
het noordwesten. |
De samenzweerders besloten om Floris naar een ander kasteel over te brengen: kasteel Cronenburg, dat ook aan de Vecht lag. Floris werd op een paard gezet met de handen op de rug gebonden. Terwijl de edelen en hun gevangene onderweg waren, stuitten zij op een groep Gooilanders uit Naarden die de graaf kwamen bevrijden. De paniek sloeg toe en de edelen besloten om de graaf te vermoorden. [meer weten]
De edelen wisten kasteel Cronenburg te bereiken, en een
aantal van hen ontkwam vandaar. Later werd dat kasteel belegerd
en de enige moordenaar die nog niet gevlucht was – Gerard
van Velsen – werd gevangen genomen en ter dood
gebracht.
Het Muiderslot, dat samenzweerder
Gijsbrecht van Amstel in leen hield, werd verbeurd verklaard.
Het kasteel werd daarna nooit meer het huis van een edelman maar
werd toevertrouwd aan slotvoogden die het voor de landsheer
beheerden.
|
|
De poorttoren en de
zuidelijke toren vanuit de weergang. |
Na de belegering liet de bisschop het Muiderslot afbreken. Het was zaak om te voorkomen dat de opvolger van graaf Floris het kasteel weer in bezit zou nemen: daarmee zou de graaf de monding van de Vecht namelijk weer beheersen, en daarmee de handel op Utrecht. Om dit voorgoed te voorkomen liet de bisschop de vele honderdduizenden stenen uit de afbraak naar het Utrechtse kasteel Vreeland afvoeren, dat daarmee flink werd uitgebreid. Vanuit dit kasteel dacht de bisschop de handel op Utrecht voortaan zelf te controleren.
Maar de afbraak van het Muiderslot was niet definitief. Tussen 1373 en 1386 liet de graaf van Holland Albrecht van Beieren het kasteel weer herbouwen, op dezelfde plaats en met dezelfde plattegrond.
|
|
Karel de
Stoute |
In de 15de eeuw kwam Holland in handen van de hertogen
van Bourgondië. Toen kreeg het kasteel een bijzondere
bewoner: Karel de Stoute
(zie afbeelding
hiernaast).
Karel leefde in onmin met zijn vader Filips
van Bourgondië en trok zich daarom terug in Holland, waar
hij verschillende heerlijkheden bezat. Zo verbleef hij tussen
1463 en 1465 regelmatig op het Muiderslot. Ook is bekend dat
Karel in die tijd vaak eenzaam over de Hollandse wateren zwierf,
want hij was een groot zeil-liefhebber die de gevaren niet
schuwde.
In die tijd werd het Muiderslot overigens nog altijd
bewoond door een slotvoogd, die het kasteel voor de landsheer
beheerde.
In de 16de eeuw
werd het Muiderslot een aantal keer belegerd. De eerste keer was
in 1505, tijdens de 'Gelderse Oorlogen' die de hertog van Gelre
voerde om zich te verzetten tegen de Bourgondiërs. De
toenmalige slotvoogd wist het kasteel niet goed te verdedigen:
de Gelderse troepen namen het in en bezetten het. Echter hun
verblijf duurde niet lang: na het sluiten van de Vrede van
Kamerijk in december 1508 verlieten de Geldersen het
kasteel.
Er vond weer een belegering plaats tijdens de Tachtigjarige oorlog
(1568-1648). De stad
Muiden had in het begin van de oorlog net als Amsterdam de kant
van de Spanjaarden gekozen. Het gevolg was dat het kasteel in
1576 aangevallen werd door troepen die het voor de prins van
Oranje wilden veroveren. Maar de Staatse troepen hadden niet
genoeg kanonnen met een zwaar kaliber meegenomen. En bovendien
kwamen al spoedig Spanjaarden het kasteel verdedigen. Het
Muiderslot hield dus stand.
Maar in hetzelfde jaar werd de
passificatie van Gent getekend, waarbij besloten werd dat de
Nederlandse gewesten zouden samenwerken om de Spaanse troepen te
verdrijven. Snel daarna gingen het kasteel en de stad Muiden
vrijwillig over naar de prins.
In 1609 werd de bekende dichter en toneelschrijver P.C. Hooft beëdigd als slotheer van Muiden. P.C. Hooft nodigde vele gasten uit op het kasteel, dat langzamerhand een ontmoetingspunt werd voor een wisselende groep van kunstenaars, schrijvers en geleerden: de befaamde “Muiderkring”. Totdat P.C. Hooft in 1647 overleed. Hierna werd het weer stil op het kasteel.
|
|
Het kasteel gezien vanuit het westen. |
Na P.C. Hooft volgde er nog een hele reeks slotvoogden die net als hij het kasteel moesten beheren. Maar ook daar kwam een einde aan. In 1795, toen de Bataafse Republiek werd uitgeroepen, verloren alle ambtenaren hun baan. En de slotvoogd van het Muiderslot moest ook vertrekken.
Het kasteel werd een staatsgevangenis. Ten tijde van Napoléon werd het een wapenarsenaal. In 1825 was het kasteel zo bouwvallig geworden dat het voor afbraak te koop werd aangeboden. Gelukkig verzette koning Willem I der Nederlanden (1772-1843) zich ertegen.
Het kasteel werd eind 19de eeuw en halverwege de 20ste eeuw gerestaureerd.
Het kasteel is te bezichtigen (tegen entree).
|
Het Muiderslot Herengracht 1 Muiden |
Tekst: Mathieu Fannee
Met dank aan Y. Molenaar (Muiderslot) voor het beantwoorden van mijn vragen, en aan Liesbeth Egers voor het toesturen van haar foto van het kasteel vanuit het westen.
Geraadpleegde literatuur:
Boers, H. & Molenaar, Y. & Stroom, G. van der (2004). Het Muiderslot, fameux ende in 't ooghe leggende. Waanders Uitgevers, Zwolle, p.11-31, p.137-140;
Cruysheer, A.T.E. (2005). “Het Muiderslot; een archeologische begeleiding en een historische interpretatie”, in: Naerdincklant Jaarboek 2005, p.46-55;
Groesbeek, J.W. (1981). Middeleeuwse kastelen van Noord-Holland; hun bewoners en bewogen geschiedenis. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.255-268;
Gruben, R., Kamphuis, J. & Viersen, A. (2004). “Viereckige Burgen in den nördlichen Niederlanden. Eine kritische Betrachtung” in: Forschungen zu Burgen und Schlössern – Band 8 – Deutscher Kunstverslag, p.149; (met dank aan Jan Kamphuis die mij dit artikel deed toekomen)
Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.130-131;
Koot, T. (1977). Het mysterie van Muiden, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage/Rotterdam, p.17-19, p.23, p.25-26;
Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.130-132;
Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.84;
www.muiderslot.nl;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_van_Arkel_(bisschop);
Literatuur over Floris V, zijn Stichtse politiek en de samenzwering tegen hem:
Hugenholtz, Prof.dr. F.W.N. (1974). Floris V, De Haan – Bussum (tweede herziene druk), p.60-102;
Velema, W. (1999). Het aanzien van een millennium. Kroniek van historische gebeurtenissen van de Lage Landen 1000-2000. Uitgeverij Het Spectrum b.v., Utrecht, p.19-21;
Verkaik, J.W. (1996). De moord op graaf Floris V. Middeleeuwse studies en bronnen XLVII. Uitgeverij Verloren, Hilversum;
Illustraties:
(foto van het kasteel vanuit het
westen)
Liesbeth Egers;
(andere foto's van het
kasteel)
Mathieu Fannee;
(plattegrond)
A. van
Pernis, gevonden op
http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel70.php;
(afbeelding van Karel de Stoute)
Public domain,
http://fr.wikipedia.org/wiki/Image:Charles_le_temeraire.jpg /
http://perso.wanadoo.fr/stephane.thomas/capetien/valois_bourgogne.htm;
