Kasteel Wittem, met op de voorgrond de voorburcht.

Kasteel Wittem

Kasteel Wittem is een rechthoekig waterkasteel. Van de oorspronkelijke rechthoek zijn twee zijdes bewaard gebleven: twee haaks op elkaar staande vleugels met een hoektoren.

Aan de zuidkant van de hoofdburcht ligt ook een voorburcht. Het kasteel ligt in Wittem (Limburg).

De stichting van het kasteel

Reeds in de vroege middeleeuwen moet er op de plek van het kasteel een hof (versterkte boerderij) hebben gestaan.

Aan het begin van de 13de eeuw kwam Wittem in bezit van de familie Van Julémont. Zeer waarschijnlijk verbouwde deze familie het hof tot een burcht.
Het kasteel bestond toen uit een donjon, omringd door een rechthoekige weermuur met hoektorens. De huidige hoektoren en buitenmuren vormden de noordwestelijke hoek van de toenmalige rechthoekige ommuring. De woonvleugel die staat achter de westelijke buitenmuur dateert ook uit die tijd.

Oorlog!

De enige overgebleven toren (13de eeuw). Volgens de oude geschriften telde het kasteel ooit zeven torens; sommige waren echter waarschijnlijk slechts arkeltorentjes.

In 1283 brak de Limburgse Successieoorlog uit. Hertog Walram IV van Limburg en zijn erfdochter Irmgard waren beiden overleden. Nu wilde Irmgards man de graaf van Gelre wel de nieuwe hertog van Limburg worden, maar Irmgards oom de graaf van Berg (Duitsland) wilde dat ook!

In de oorlog die volgde steunden de heren van Wittem de partij van de graaf van Berg. Graaf Reinoud van Gelre en Walram van Valkenburg kwamen in 1286 dan ook kasteel Wittem belegeren. Maar Wittem was toen zo'n sterke burcht dat het hen niet lukte om het kasteel in te nemen.

De beslissende slag van deze oorlog werd gevochten in Woeringen in 1288. Gesteund door de hertog van Brabant wist de graaf van Berg de slag te winnen. Herman van Julémont-Wittem vocht er ook als één van de Brabantse ridders.

Een bijzondere bezoeker

Kasteel Wittem bleef in handen van de familie Van Julémont tot 1344. In dat jaar verkocht Gerard van Julémont Wittem aan Jan van Cosselaer, een bastaardzoon van de hertog van Brabant. Daarna ging Jan zich net als de eerste kasteelheren 'Van Wittem' noemen. Onder zijn kleinzoon Jan III van Wittem werd het kasteel verbouwd: toen werd de huidige noordvleugel toegevoegd aan de 13de-eeuwse westvleugel.

Daarna veranderde het kasteel weer van eigenaar. In 1466 verkocht Frederik van Wittem-Cosselaer het kasteel aan zijn neef Diederik van Pallandt. In de tijd dat de familie Van Pallandt eigenaar was, kreeg het kasteel een bijzondere bezoeker: Karel V was in 1520 op reis naar Aken waar hij tot keizer gekroond zou worden, en kwam onderweg overnachten op kasteel Wittem.
Uit die tijd is ook bekend dat het kasteel erg bouwvallig was, zodat de thans verdwenen donjon toen al 8 meter moest worden verlaagd.

De noordvleugel (15de eeuw) en de hoektoren. Op de linkerhoek is het aanzet van een verdwenen arkeltorentje nog net te zien.

De tachtigjarige oorlog (1568-1648)

Kort voor het uitbreken van de tachtigjarige oorlog bekeerde de kasteelheer Floris I van Pallandt zich tot het protestantisme. Hierop liet Alva (Spaans generaal en gouverneur van de Nederlanden) zijn bezittingen in beslag nemen en liet het zo strategisch gelegen Wittem bezetten door Spaanse soldaten.

Huurtroepen onder leiding van Willem van Oranje kwamen daarna het kasteel belegeren en wisten het in te nemen. Maar toen dezelfde troepen vervolgens verder trokken om te proberen Maastricht te veroveren, kwamen de Spanjaarden terug op het kasteel. Steeds opnieuw moest het kasteel weer veroverd worden op de Spaanjarden! Na de derde keer in 1569 bliezen de Spanjaarden het kasteel op, waarna slechts een ruïne overbleef...

Verwoestingen en herstel

De heer van Wittem Floris II van Pallandt liet het hier niet bij zitten en vroeg de Staten-Generaal om een vergoeding, waarna hij in 1611 kon beginnen met de herstelwerkzaamheden, gebruikmakend van de oude resten.
In 1619 was het kasteel weer hersteld en verdedigbaar. Toch werd Wittem in 1642 alweer ingenomen door de Fransen, in 1668 liet de hertog van Luxemburg het poortgebouw in brand steken en ook bliezen de Fransen kort voor 1678 een zijde van het kasteel weer op! De toenmalige eigenaar Philip Theodoor graaf van Waldeck Pyrmont herstelde het kasteel weer...

Het kasteel krijgt zijn huidige vorm

Het voorplein (eigenlijk de voormalige binnenplaats), met de ingang in de binnenhoek.

Wittem veranderde nog een paar keer van eigenaar, waarna het in 1722 uiteindelijk in handen kwam van Ferdinand Adolf von Plettenberg, een diplomaat en adviseur in dienst van de Duitse keizer. Von Plettenberg gaf opdracht het kasteel deels af te breken en te herbouwen. Door deze gedeeltelijke afbraak kreeg Wittem grotendeels zijn huidige uiterlijk. Toch kwam het werk niet af, omdat Von Plettenberg uiteindelijk toch liever een nieuwe residentie wou bouwen, die verrees op korte afstand van het kasteel. Wittem bleef dus bouwvallig en in 1770 waren alweer muren ingestort.

Het kasteel kwam ondertussen weer in nieuwe handen. In de 19de eeuw liet de toenmalige eigenaar, de familie Merkelbach, het kasteel in neogotische stijl herstellen en de huidige ingangspartij in de binnenhoek optrekken.

Vandaag de dag

Sinds 1958 is het kasteel een hotel-restaurant.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Hupperetz, W. & B. Olde Meierink & R. Rommes (red.) (2005). Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800). Stichting Limburgse Kastelen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.20, p.479-482;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.257-258;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.111-112;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;