De kelders van de noordoost-vleugel, met op de eerste verdieping enkele muren van de ridderzaal (waarschijnlijk gebouwd tussen 1335 en 1350). .

De ruïne van het kasteel van Valkenburg

Het kasteel van Valkenburg is de ruïne van een hoogteburcht. Het ligt op een heuvel (“de Heunsberg”) aan de zuidkant van het stadje Valkenburg (Limburg).

De stichting van het kasteel

Het kasteel is gesticht rond 1115. Het werd waarschijnlijk gebouwd door Goswinus I van Heinsberg, die zich vervolgens “Van Valkenburg” ging noemen. Het kasteel bestond toen uit een zware rechthoekige donjon (zie maquette hieronder).

In 1122, slechts enkele jaren na de bouw, werd het kasteel al verwoest. Goswinus I van Valkenburg kreeg een conflict met de Duitse keizer Hendrik V, die vervolgens een leger stuurde om het kasteel te belegeren. Na een beleg van zes weken werd het kasteel ingenomen en totaal verwoest. Goswinus I overleed een paar jaar later (1128) en werd als heer van Valkenburg opgevolgd door zijn zoon Goswinus II.

Het oudste kasteel van Valkenburg (1115-1121). .

Pas rond 1170 werd het kasteel herbouwd, vermoedelijk in opdracht van Goswinus III. Deze bouwde ongeveer op de plek van de verwoeste woontoren een nieuwe -ronde- woontoren. In die tijd begon zich ook aan de voet van de kasteelheuvel een plaatsje te ontwikkelen, dat later het huidige Valkenburg zou worden.

Geheime gangen

In 1207 overleed de toenmalige kasteelheer Goswinus IV kinderloos, waarna het kasteel vererfde op zijn neef Dirk van Kleef, die zich vervolgens ook “Van Valkenburg” ging noemen.

Onder Dirk en zijn zoon Dirk II groeide het kasteel uit tot een imponerend complex. Daarnaast lieten de kasteelheren geheime gangen graven die vanuit het kasteel in de omliggende bossen uitkwamen. Zo kon het gebeuren dat de volgende kasteelheer Walram de Rosse tijdens een belegering het kasteel verdedigde en toch korte tijd later weer in Brabant opdook, zonder dat de belegeraars hem het kasteel hadden zien verlaten!

Het kasteel van Valkenburg in zijn volle omvang (vóór 1350), gezien vanuit het noordwesten. .

Walram de Rosse

In de tijd van kasteelheer Walram de Rosse (1268-1302) streed hertog Jan I van Brabant om de macht te krijgen in het gebied tussen Rijn en Maas. Walram de Rosse erkende het gezag van de Brabantse hertog niet en was zelfs een felle tegenstander van hem. In 1288 probeerde de hertog van Brabant dan ook het kasteel in te nemen, maar hij werd teruggeslagen.

Nog ditzelfde jaar kwam een beslissende slag bij Woeringen (bij Keulen) tussen de hertog van Brabant en zijn vijanden. Walram de Rosse vocht aan de zijde van de vijanden van de hertog. Maar het Brabantse leger was oppermachtig en Walram werd zwaar gewond van het slagveld gedragen.
Na de veldslag werd Jan van Brabant erkend als hertog van Limburg. Maar nog steeds erkende Walram de Rosse de hertog van Brabant niet als zijn heer. Hierop kwam de hertog het kasteel van Valkenburg weer belegeren. Uiteindelijk erkende Walram de hertog toch als zijn heer. Hij overleed korte tijd later, in 1302.

De laatste heren van Valkenburg

De hoge muren van de noordoost-vleugel (ridderzaal), gezien vanuit het zuidwesten. .

Na het overlijden van Walram de Rosse bleven de heren van Valkenburg en de hertogen van Brabant tegen elkaar vechten. In 1327 kwam Jan III van Brabant het kasteel belegeren, maar slaagde er niet in om het in te nemen. Slechts twee jaar later kwam de Brabantse hertog het kasteel weer belegeren en verwoestte het deze keer grondig. Het kasteel werd vervolgens hersteld (de resten van de ridderzaal dateren uit die tijd).

In 1352 stierf de laatste kasteelheer Jan van Valkenburg zonder kinderen na te laten. Jans zus verkocht haar rechten op de erfenis en uiteindelijk kwam het kasteel in 1364 definitief in handen van de hertog van Brabant. Daarna heeft er nooit meer een machtige heer op het kasteel gewoond. Het kasteel werd door de Brabantse hertog toevertrouwd aan een drossaard.

Het einde van het kasteel

Tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) werd het kasteel regelmatig belegerd en veranderde ook steeds van bezetter. Telkens wanneer Staatse troepen het kasteel hadden ingenomen, werden ze korte tijd later weer verdreven door de Spanjaarden. Echter in 1644 wisten de Staatse troepen het kasteel definitief te veroveren, waarna zij het kasteel gedeeltelijk lieten slopen (waarschijnlijk om het voor de Spanjaarden strategisch minder aantrekkelijk te maken).

Torentje bij de voormalige valbrug, gezien vanuit het noorden. .

In 1661 werd het kasteel weer hersteld. Maar in het jaar 1672 zou het definitieve einde van het kasteel van Valkenburg komen.
Het leger van Lodewijk XIV viel de Republiek der Verenigde Nederlanden aan. Hoewel het kasteel aanvankelijk door de Fransen bezet werd, wist stadhouder Willem III hen te verdrijven. Maar nu vond Willem III dat Valkenburg een te gevaarlijk steunpunt zou vormen als het weer in vijandelijke handen zou vallen. Willem gaf daarom opdracht om het kasteel op te blazen, wat op 10 december 1672 daadwerkelijk gebeurde. Het kasteel werd daarna nooit meer herbouwd.

Verdere afbraak en restauratie

Na de definitieve verwoesting van 1672 viel de ruïne ten prooi aan de bewoners van Valkenburg, die mergelblokken uit de ruïne kwamen halen om hun huizen te herstellen of te vergroten. Hier kwam pas een einde aan rond 1863, toen een afrastering om de ruïne geplaatst werd.

In 1924 werd de Stichting “Kasteel van Valkenburg” opgericht, die voor de exploitatie en de restauratie van de ruïne zou zorgen. In 1937 werden de vluchtgangen herontdekt die Walram de Rosse had gebruikt om in het geheim het kasteel te verlaten. Vanaf 1950 en ook na 1972 vonden er opgravingen plaatst onder leiding van prof.dr. Renaud. Toen werden o.a. de fundamenten van de donjon uit 1115 teruggevonden.

Vandaag de dag

De ruïne is te bezoeken (tegen entree).

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Hupperetz, W. & B. Olde Meierink & R. Rommes (red.) (2005). Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800). Stichting Limburgse Kastelen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.394-398;

Kalkwiek, K.A. & A.I.J.M. Schellart (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.208-209;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.251-253;

Notten, J.G.M. (2002). Kasteelruïne Fluweelengrot, Valkenburg a.d. Geul, Stichting Kasteel van Valkenburg, Valkenburg aan de Geul;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.35-37;

www.kasteleninlimburg.nl;
http://www.kasteelvalkenburg.nl/nl/sub_maquettes.html;
http://www.geschiedenis.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=248&Itemid=16;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(maquettes van het kasteel) maquettes uit de tentoonstelling op het kasteel, maker onbekend, foto door Mathieu Fannee;