Kasteel Rechteren vanuit het westen; in het midden de 14de-eeuwse donjon, rechts van de donjon de hoge 15de-eeuwse woonvleugel. .

Kasteel Rechteren

Kasteel Rechteren is een in aanleg middeleeuws kasteel dat later verbouwd is tot een buitenplaats. Het staat op de linkeroever van de Overijsselse Vecht, op twee kilometer van Dalfsen aan de weg naar Ommen (Overijssel).

Dit kasteel is de enige middeleeuwse burcht in Overijssel die, ondanks belegeringen en een ontmanteling, nog is blijven bestaan.

De stichting van het kasteel

Kasteel Rechteren wordt voor het eerst genoemd in 1190. Oorspronkelijk bestond het kasteel waarschijnlijk uit een ronde aarden wal met daarop een palissade. Het lag ten noordoosten van het huidige kasteel.

Het kasteel stond bekend als een roofridderburcht. Het lag aan een belangrijke handelsweg tussen de nabijgelegen stad Zwolle en het achterland, en daar hielden de heren van Rechteren de nodige rooftochten.
De heren van Rechteren werden zo gevreesd dat Zwolle zich in 1233 tegen hen ging versterken. Hierna vestigden velen zich binnen de stadsmuren om veilig te zijn tegen de roofridders van Rechteren en van andere roofburchten in de omgeving.

Een vierkant kasteel

Plattegrond van het kasteel (A. Goutbeek). In het zwart de verdwenen 14de-eeuwse ringmuur; in het rood de 15de-eeuwse woonvleugel; in het blauw de 14de-eeuwse donjon. .

In 1315 was het kasteel in handen van Herman van Voorst en zijn zoon Zweder. Herman van Voorst droeg het kasteel in leen op aan de bisschop van Utrecht [uitleg] en kreeg van hem het recht om het te versterken.
Herman was ondertussen al begonnen met de bouw van een nieuw kasteel (het huidige kasteel) aan de zuidwest-zijde van de oude ronde burcht. Het nieuwe kasteel (zie plattegrond hiernaast) bestond onder andere uit de huidige donjon (voltooid rond 1330) en werd later omringd met een vierkante weermuur (thans verdwenen). De oude ronde burcht fungeerde vanaf toen als voorburcht.

De rooftochten van de heren van Rechteren

Al spoedig (rond 1330) raakten Zweder van Voorst en zijn neef Roderik in conflict met de bisschop van Utrecht om het bezit van het gebied 'Mastenbroek' bij Zwolle. Zweder en Roderik voerden toen een ware kleine oorlog tegen de bisschop, waarbij zij hun soldaten onder andere de nabijgelegen stad Ommen lieten plunderen en in brand steken. Hiervoor werden de heren van Rechteren door de bisschop gestraft, maar zij mochten desondanks het kasteel behouden.

In 1339 stierf Zweder van Voorst zonder mannelijke erfgenaam na te laten. Via Zweders dochter vererfde het kasteel op het geslacht van Heeckeren. Deze familie maakte zich – net als de Van Voorsten - schuldig aan rooftochten.

Links de hoge 15de-eeuwse woonvleugel, rechts de 14de-eeuwse donjon. .

Echter in 1361 waren de bisschop van Utrecht en de steden Zwolle, Kampen en Deventer alle rooftochten zo zat dat ze er definitief een einde aan wilden maken. De toenmalige heer van Rechteren Zweder van Heeckeren besloot dat niet af te wachten, ging zelf over tot de aanval en stak de buitenwijken van Zwolle in brand.
Uiteindelijk wisten de Zwollenaren de heer van Rechteren gevangen te nemen. Hierna verwoestten de steden en de bisschop vele roofburchten, maar kasteel Rechteren werd gespaard omdat de heer van Rechteren zich ondertussen met de bisschop had verzoend.
Lang daarna, in 1483, verbonden de kasteelheren zich door een akte nooit meer de stad Zwolle aan te vallen.

Belegeringen en ontmanteling

Eind 15de eeuw was de bisschop van Utrecht in conflict met de hertog van Gelre Karel van Egmond: deze probeerde Overijssel helemaal in zijn bezit te krijgen, terwijl dit gebied aan de bisschop van Utrecht toebehoorde. De heer van Rechteren Adolf van Heeckeren koos de zijde van Karel van Egmond. Daarop kwam de bisschop van Utrecht kasteel Rechteren belegeren, maar door gebrek aan middelen moest hij zijn troepen al snel terugtrekken.

Tijdens de tachtigjarige oorlog (1568-1648), in mei 1585, werd het kasteel bezet door de Spanjaarden. Deze konden zo de scheepvaart over de Overijsselse Vecht controleren.
In 1590 werden de Spanjaarden uiteindelijk uit het kasteel verdreven door Prins Maurits van Oranje en zijn Staatse troepen. Daarna gaf Prins Maurits opdracht alle verdedigingswerken te slopen, maar de zware donjon werd gespaard.

De roofridderburcht wordt een lustslot

Nu het kasteel geen rol meer kon spelen als versterking, liet het geslacht van Heeckeren het kasteel verbouwen om er een comfortabele woning van te maken. Onder andere lieten de bewoners in de 18de eeuw tussen de donjon en de 15de-eeuwse woonvleugel een barok paleisje optrekken. Hierdoor verloor het kasteel definitief zijn oorspronkelijke uiterlijk van roofridderburcht.

Restauratie

Aan het begin van de 20ste eeuw werden tijdens restauraties de resten van de verdwenen vierkante ringmuur gevonden, die heeft behoord tot het 14de-eeuwse kasteel. Bovengronds is van deze ringmuur niets meer te zien.

Vandaag de dag

Het kasteel en het landgoed eromheen zijn niet toegankelijk voor het publiek. Het kasteel wordt namelijk bewoond door de gravin Van Rechteren Limpurg.
Wel is het kasteel gedeeltelijk vanaf de weg te zien. Daarnaast worden er op monumenten-dagen activiteiten op het voorplein van het kasteel georganiseerd (dan is het landgoed even toegankelijk!).

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan dhr. A. Goutbeek (Historische Kring Dalfsen), die al mijn vragen over zijn werk over kasteel Rechteren met enthousiasme heeft beantwoord.
Ook met dank aan de Nederlandse Kastelenstichting die het artikel van dhr. A. Goutbeek mij bijzonder snel deed toekomen!

Geraadpleegde literatuur:

Goutbeek. A. (1986). “De ringmuur om het kasteel Rechteren” in: Castellogica nr.I, NKS, Doorn, p.229-234;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.62-63;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.20-21;

Tromp, H. & Henry-Buitenhuis, T. (red.) (1991). Historische buitenplaatsen in particulier bezit, Het Spectrum, Utrecht, p.54;

http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel41.php;
http://www.kasteelonline.nl/rechteren.html;
http://www.kasteleninoverijssel.nl/pages/rechteren.htm;
http://www.absofacts.com/kastelen/data/rechteren.htm;

Illustraties:
(plattegrond) dhr. A. Goutbeek (met dank!), gevonden in zijn artikel over de ringmuur om het kasteel Rechteren (zie literatuur hierboven);
(foto van het kasteel met vijver) Nederlandse Kastelenstichting / Doriann Kransberg, 1978-1979 (gevonden op http://www.kastelenbeeldbank.nl/Overijssel/Rechteren-Dalfsen/index.htm);
(andere foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;