De Nijenbeek is een vierkante donjon. Het staat ten noorden van Voorst (Gelderland), aan een dode arm van de IJssel.
Oorspronkelijk bestond het kasteel uit de huidige donjon, met aan de noordkant een traptoren en een hoog ommuurd plein. Aan de noordwestkant van het kasteel lag ook een voorburcht.
De stichting van het kasteel
Wanneer het kasteel precies gesticht is, is niet bekend. Maar waarschijnlijk stond hier aan het begin van de 13de eeuw al een houten kasteel. Dit kasteel zou dan tijdens de regering van graaf Gerard III van Gelre (1207-1229) in steen zijn herbouwd.
Het kasteel stond strategisch op de grens tussen Gelre en het Oversticht. Het was bedoeld om het scheepvaartverkeer op de IJssel te controleren.
|
|
Links
het kasteel in de 13de eeuw. |
De heer van Nijenbeek was een belangrijke leenman. Dat blijkt onder meer uit het feit dat een oorkonde uit 1290, waarin graaf Reinoud I van Gelre het graafschap aan de graaf van Vlaanderen verpandde, ook het zegel droeg van heer Dirk van Nijenbeek.
In 1296 overleed Dirk van Nijenbeek zonder mannelijke erfgenaam na te laten. Een jaar later werd de Nijenbeek overgedragen aan graaf Reinoud I van Gelre.
Tegen het midden van de 14de eeuw, kort nadat het Graafschap Gelre verheven werd tot hertogdom, werd de Nijenbeek betrokken bij een successiestrijd. Het conflict ontstond tussen de twee zonen van hertog Reinoud II van Gelre - Eduard en Reinoud III - na de dood van hun vader in 1343.
|
|
Het kasteel rond
1900, vanuit het noorden. |
Volgens de overlevering zou Reinoud tijdens zijn gevangenschap zo dik zijn geworden, dat hij niet meer door de deuropening van zijn cel kon. Het was zelfs niet meer nodig om de deur van zijn cel te sluiten.
Toen Eduard in 1371 bij de slag bij Baesweiler sneuvelde, werd Reinoud uiteindelijk bevrijd en uitgeroepen tot hertog van Gelre. Volgens de legende moesten de muren van zijn cel wel worden uitgehakt om hem door te laten. Hoe het ook zij, Reinoud bleef niet lang aan de macht: in december 1371 overleed hij al.
Meteen na het
overlijden van Reinoud brak er weer een strijd om de macht in
Gelre! Nu streden de zusters van Reinoud en Eduard tegen elkaar:
Mechteld en Maria. In die strijd kwamen voorstanders van
Mechteld de Nijenbeek in 1372 belegeren, maar het kasteel hield
stand!
Uiteindelijk gaf Mechteld in 1377 haar ambities op. Hierop kwam het hertogdom Gelre in handen van Marias zoon, de latere hertog Willem III van Gulik. In 1383 gaf hertog Willem de Nijenbeek in leen aan Willem van Steenbergen, een afstammeling van de graven van Gelre. Het geslacht Steenbergen zou eigenaar blijven tot het begin van de 18de eeuw.
Aan het begin van de 16de eeuw streden Filips de Schone en Karel van Egmond (zie afbeelding hiernaast) om het bezit van Gelre. Zoals velen in Gelre onderwierp de toenmalige kasteelheer Fijacker van Steenbergen zich aan Filips.
Uiteindelijk viel de strijd uit ten gunste van Karel.
Hertog Karel nam Fijacker van Steenbergen in genade aan, maar
behield voorlopig de Nijenbeek. In 1522 liet de hertog het
kasteel grotendeels slopen, maar de toren bleef bespaard. De
vrijgekomen stenen werden gebruikt om twee blokhuizen voor
Deventer te bouwen, van waaruit de hertog die stad
belegerde.
Aan het begin van de Tachtigjarige oorlog (1568-1648), werd een contingent uit Deventer op de Nijenbeek gelegerd om de stad te beschermen tegen Spaanse troepen die in Zutphen waren gelegerd. Desondanks werd de Nijenbeek in 1585 ingenomen door de Spanjaarden. In 1586 werd het kasteel heroverd door Staatse troepen onder leiding van de Engelse graaf Leicester.
Aan het begin van de 18de eeuw was het kasteel nog steeds in het bezit van het geslacht Steenbergen. Na 1726 is het door huwelijk, vererving of verkoop een paar keer van eigenaar veranderd.
In april 1945 is de toren tijdens de laatste oorlogshandelingen ernstig beschadigd. Het kasteel werd namelijk vanaf de oostelijke oever van de IJssel door geallieerde troepen onder vuur genomen om Duitse soldaten - die in het kasteel zaten - te verdrijven. Sindsdien is de toren een ruïne.
Het kasteel is niet te bezichtigen, maar het is goed te zien vanaf het pad.
|
De Nijenbeek Nijenbeekseweg bij 56 Voorst |
Tekst: Mathieu Fannee
Met dank aan Peter Evers voor het toesturen van een aantal oude foto's van het kasteel.
Geraadpleegde literatuur:
Eliëns, F.M., Harenberg, J. (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.321-326;
Janssen, H.L., Kylstra-Wielinga, J.M.M., & Olde Meiering, B. (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.85, p.94;
Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.62, p.70-71;
Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.51;
Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.158-161;
Meerstadt, A. & J.J.T. Moolhuijzen (1983). “De Nijenbeek te Voorst. Burcht, Hoge Huijs en Ruïne in bouwhistorisch perspectief”, in: Castellogica I, NKS, Doorn, p.159-172;
http://www.absofacts.com/kastelen/data/nijenbeek.shtml;
http://www.kasteelonline.nl/nijenbeek.html;
(over de hertogen van Gelre)
Bergstra, T. (1984).
“Gelre en Elburg” in: Arent thoe Boecop,
uitgave van de oudheidkundige vereniging “Arent thoe
Boecop” - nummer 25, Elburg, p.11-17;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hertog_van_Gelre;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_heersers_van_Gulik;
Illustraties:
(zwart-witfoto van het
kasteel)
maker onbekend, toegezonden door Peter Evers;
(kleurenfoto's van het kasteel)
Mathieu Fannee;
(tekening van het kasteel in de 13de-14de eeuw)
Mathieu Fannee, naar P.Bitter (zie
http://www.kasteelonline.nl/bouw.html);
(afbeelding van
Karel van Egmond)
Historisch Museum in Arnhem /
http://www.ru.nl/ahc/vg/html/vg000199.htm;
