Het voormalige kasteelterrein. De lage toren in het midden van de foto vormde ooit de basis van één van de hoektorens van het kasteel.
.

Het verdwenen kasteel van Leerdam

Het Kasteel van Leerdam is een verdwenen waterburcht.

Van dit kasteel is zeer weinig bekend. De enige zichtbare resten liggen bij het Hofje van Aerden in Leerdam (Zuid-Holland).

De stichting van het kasteel

Het Kasteel van Leerdam is waarschijnlijk gesticht kort na 1267. Het werd gebouwd door heer Pelgrim van de Leede, een afstammeling van de heren van Arkel.

Al in 1305 stierf het geslacht Van de Leede uit: er was oorlog uitgebroken tussen Vlaanderen en Holland en tijdens het conflict sneuvelde de (laatste) heer Jan II van de Leede. Hierop vererfde het kasteel op de heren van Arkel.

De Arkelse oorlog (1401-1412)

Het kasteel van Leerdam
(schilderij van Piet Emck, die hij maakte naar het voorbeeld van oude tekeningen van het kasteel).
[opmerking]

De heren van Arkel waren zeer machtige heren. Aan het einde van de 14de eeuw stond de toenmalige heer Jan V van Arkel ook zeer dicht bij graaf Albrecht van Holland en had veel invloed op het bestuur van Holland. Om die reden voelde Albrechts zoon Willem van Oostervant veel afgunst voor Jan van Arkel en was ook beducht voor hem. Door die vijandschap brak er in 1401 uiteindelijk oorlog uit tussen Arkel en Holland.

Aan het begin van het conflict diende het kasteel van Leerdam als bevoorradingspost voor de andere Arkelse kastelen Hagestein en Everstein. Maar deze werden in 1405 ingenomen en platgebrand. Het kasteel van Leerdam werd versterkt, maar desondanks werd het kasteel in 1407 door Willem van Oostervant ook veroverd.

Aan het einde van de oorlog werd Jan van Arkel gevangen genomen en opgesloten in de gevangenis van Gouda, waar hij bijna de rest van zijn leven doorbracht. Ondertussen werd het kasteel van Leerdam toevertrouwd aan een kastelein van de graaf van Holland.
Uiteindelijk werd Jan van Arkel in 1425 vrijgelaten en gedeeltelijk in zijn rechten hersteld. Hij overleed in 1428. Omdat zijn dochter Maria getrouwd was met Jan van Egmond, vererfde de heerlijkheid Leerdam op de heren van Egmond.

Het kasteel komt in handen van de familie Van Oranje... en wordt verwoest.

In 1498 werd Frederik van Egmond heer van Leerdam en de heerlijkheid werd een graafschap. Frederiks achterkleindochter Anna van Egmond trouwde in 1551 met Willem I van Oranje, zodat het graafschap en het kasteel van Leerdam uiteindelijk in handen kwamen van de familie Van Oranje.

Slechts een paar jaar later brak de Tachtigjarige Oorlog uit (1568). Deze oorlog zou het einde van het kasteel betekenen: in 1574 werden Leerdam en zijn kasteel door de Spanjaarden belegerd en ingenomen, en het kasteel werd verwoest!

De resten van een wenteltrap van het kasteel, in de tuin van het Hofje van Aerden.
.

Later werden de stadswallen van Leerdam hersteld, maar het kasteel werd nooit meer opgebouwd.

Het Hofje van Aerden

Halverwege de 18de eeuw was er van het kasteel bijna niets meer over: de Leerdammers hadden de meeste stenen al meegenomen om er huizen mee te bouwen.

Toen overleed een rijke dame uit Den Haag, Maria van Aerden-Ponderus. Zij had bepaald dat na haar overlijden een hofje voor alleenstaande bejaarde vrouwen van gereformeerde huize moest worden opgericht. Omdat de meesten van Maria's familieleden in Leerdam woonden, werd het hofje niet in Den Haag maar in Leerdam gesticht. In 1769 gaf Prins Willem V van Oranje toestemming aan de familie van Aerden om op het voormalige kasteelterrein het hofje te bouwen.

Restauratie

In 1956 en 1957 werden de kasteelresten gerestaureerd. Daarbij werd een gedeelte van een onderaardse gang teruggevonden en ook werd een wenteltrap opgegraven (zie foto). In de jaren 1974-1976 werd het Hofje gerestaureerd en werden er nog meer kasteelfundamenten gevonden.

Vandaag de dag

Het Hofje van Aerden bestaat nog altijd en is te bezichtigen (tegen entree).



Hofje van Aerden

Kerkstraat 67

Leerdam



[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan:
- de Nederlandse Kastelenstichting voor het toezenden van de artikels van Mw. C. van Groningen en van Mw. I. Geraerdts.
- dhr. T.A. Blom (
Vrienden van Oud-Leerdam) voor het toezenden van zijn artikel over Recht van ter Leede, en ook voor alle zeer nuttige opmerkingen en correcties die hij stuurde naar aanleiding van deze tekst!
- dhr. Piet Emck, voor alle boeiende verhalen die hij mij over het kasteel vertelde.

Geraadpleegde literatuur:

Blom, T.A. (2000). “Kasteelplaats aan het Recht van ter Leede”, in: Van stad en graafschap Leerdam 19, nr 2, p.13-19;

Geraerdts, I. (2009). “Twee eeuwen Hofje van Aerden, Terug in de vaderlandse geschiedenis in Leerdam”, in: Archeologie Magazine nr. 4-2009;

Groningen, C. van (1989). De vijfheerenlanden met Asperen, Heukelum en Spijk. Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst. SDU Uitgeverij, 's-Gravenhage, p.319-321;

Waale, M.J. (1990). De Arkelse oorlog, 1401-1412: een politieke, krijgskundige en economische analyse. Uitgeverij Verloren, p.88-90, p.184;

http://books.google.nl/books?id=6S-EXf2Q334C&pg=PA184&lpg=PA184&dq=kasteel+leerdam&source=web&ots=wcfyVB5LCa&sig=IJCAzylms0S9Xxa4m32sl1QPnqc&hl=nl;
http://nl.wikipedia.org/wiki/Arkelse_Oorlogen_%281401-1412%29;
http://www.willemvanoranje.com/kastelen.html;
http://home.tiscali.nl/~kastelenzuidholland/Pages/Leerdam.htm;
http://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/leerdam.htm;
http://www.vvvleerdam.nl/nieuws.html;
http://www.gkvl.org/MainWindow/info/Leerdam/Leerdam.htm;

Illustraties:
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(reconstructie van het kasteel) schilderij van Piet Emck, gefotografeerd door Mathieu Fannee op het Hofje van Aerden (in 2007);