De laatste toren van kasteel IJsselstein

De toren van Kasteel IJsselstein is het laatste restant van een polygonaal kasteel dat eind 19de eeuw is gesloopt. Deze toren staat in IJsselstein (Utrecht).

De stichting van het kasteel

Het kasteel is vermoedelijk gesticht in het derde kwart van de 13de eeuw. Mogelijk werd het gebouwd door ridder Arnoud van Amstel, een jongere broer van Gijsbrecht van Amstel (zie het Muiderslot). Hoe het kasteel er toen uitzag is niet bekend.

Belegering

Arnoud stierf in 1291, waarna zijn zoon Gijsbrecht van IJsselstein hem opvolgde. Deze kreeg te maken met de eerste belegering van het kasteel:
in 1296 werd graaf Floris V van Holland vermoord en opgevolgd door zijn zeer jonge zoon Jan I. Hierop besloot de bisschop van Utrecht gebruik te maken van de situatie: hij probeerde Hollandse gebieden die ooit bij Utrecht hoorden te heroveren. Maar graaf Jan I ging op zijn beurt de strijd aan met de bisschop. [opmerking]

De toren gezien vanuit het westen.

Omdat kasteel IJsselstein in leen gehouden werd van de graaf van Holland moest Gijsbrecht van IJsselstein het kasteel aan de graaf ter beschikking stellen voor de strijd tegen Utrecht. Maar Gijsbrecht weigerde dat. [opmerking]

Hierop werd Gijsbrecht van IJsselstein gevangen genomen. Daarna werd een leger naar kasteel IJsselstein gestuurd om het te belegeren. Gijsbrechts vrouw wist met haar soldaten het kasteel lang te verdedigen, maar moest zich door de honger gedwongen na een jaar toch overgeven.

Later verzoende Gijsbrecht zich met de graaf van Holland en rond 1304 kreeg hij zijn kasteel terug. Hij stierf in 1343 en werd opgevolgd door zijn zoon Arnoud.

Nieuwe belegeringen

In Arnouds tijd werd het kasteel weer belegerd. Graaf Willem IV van Holland was in 1345 in conflict geraakt met de bisschop van Utrecht. En nu had Arnoud de Hollandse zijde gekozen.
De bisschop nam wraak. Zo kwam hij het kasteel in 1349 belegeren. Het beleg duurde vijf weken en dit was zo heftig dat Arnoud uiteindelijk vrede moest sluiten.
Maar in 1356 gebeurde het weer: 30 mannen uit Utrecht kwamen op een nacht het kasteel belegeren en staken de voorburcht in brand. Echter door het licht van het vuur werd zichtbaar dat de belegeraars met weinigen waren: zij werden dan ook snel verdreven!

De verwoesting van de oude burcht

Toen Arnoud in 1364 overleed, kwam het kasteel in handen van zijn dochter Guyotte van IJsselstein. Omdat zij getrouwd was met de Hollandse edelman Jan I van Egmond, vererfde het kasteel uiteindelijk op zijn familie.

Plattegrond van het kasteel uit 1470. (Onderdeel van de tentoonstelling op het kasteel)

In 1416 kwam de toenmalige heer van IJsselstein -Jan II van Egmond- in conflict met graaf Willem VI van Holland. De graaf verdacht Jan van een complot tegen hem. Hierdoor moest Jan afstand doen van kasteel IJsselstein. Maar een jaar later kwam de graaf te overlijden en Jan greep zijn kans om het kasteel weer in te nemen.
Maar hierop sloeg Jacoba van Beieren (de dochter van de overleden graaf) met harde hand terug! Zij gaf haar bondgenoten toestemming om de stad IJsselstein en het kasteel met de grond gelijk te maken, wat in 1417-18 ook daadwerkelijk gebeurde.

Toch kreeg Jan II van Egmond zijn rechten en bezittingen in 1421 weer terug. Maar voorlopig werd kasteel IJsselstein niet herbouwd.

Herbouw

In 1464 werd Jans kleinzoon Frederik op zijn beurt heer van IJsselstein. En pas toen (rond 1466-1470) werd het kasteel herbouwd.
Eerst werd een woontoren opgetrokken op de zuidoosthoek (op de plattegrond in het geel). Daarna werd er in 1477 tegen de westzijde van de toren een woonvleugel gebouwd (in het oranje). En ook werd er om de gebouwen heen een weermuur opgetrokken (in het rood).

Na deze herbouw volgden weer een paar belegeringen!
Eerst in 1482 door de heer van Montfoort (de erfvijand van IJsselstein), maar deze moest al snel vluchten, omdat een leger het kasteel kwam ontzetten.

Het kasteel in welstand; op de achtergrond is het dak van de nog bestaande toren nog net te zien..

In 1510 kwamen de Utrechtenaren het kasteel op hun beurt belegeren, maar weer hield het kasteel stand. Pas bij een laatste belegering door een Gelders-Utrechts leger in 1511 werd het kasteel echt weer beschadigd. Maar ook toen werden de belegeraars teruggejaagd, en wel tot voor de poorten van Utrecht!

Uitbreidingen

Tussen 1527 en 1532 werd het kasteel verder uitgebreid. Toen werd aan de noordzijde een traptoren opgetrokken: de toren die we vandaag de dag nog kennen!
Tegen deze traptoren werd in 1540-41 ook nog een grote woonvleugel gebouwd (op de plattegrond in het donkerblauw).

De laatste eigenaren

Kasteel IJsselstein bleef in het geslacht Van Egmond tot 1558. In dat jaar overleed de kasteelvrouwe Anna van Egmond. Omdat zij getrouwd was met prins Willem I van Oranje, kwam het kasteel aan de familie Van Oranje.

Het kasteel bleef in handen van de familie Van Oranje totdat de Bataafse Republiek in 1795 werd uitgeroepen. Daarbij werd het kasteel in beslag genomen. Hierna werd het gebruikt als kazerne en als hospitaal en stond ook een hele tijd leeg.

In 1812 werd het kasteel verkocht aan jonkheer N.H. Strick van Linschoten. Zijn dochter woonde ook op het kasteel. Maar na haar dood was het kasteel zo vervallen dat het in 1887 uiteindelijk voor de sloop werd verkocht. In 1888 werd het kasteel -op de huidige traptoren na- helemaal afgebroken.

Vandaag de dag

De traptoren is te bezichtigen (tegen entree).

Foto hierboven: het kamertje bovenin de toren.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Clifford Kocq van Breugel, J.R. & J.D.M. Bardet (1966). Kastelenboek Provincie Utrecht, Kemink & zoon, Utrecht, p.336-341;

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.123-125;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.112-114;

en de uitgebreide informatieborden in de toren!

http://www.kasteleninutrecht.eu/IJsselstein.htm;
http://www.castles.nl/ijs/ijs.html;
http://www.ms-visucom.de/cgi-bin/ebidat.pl?id=2140;

Illustraties:
(tekening) Nederlandse Kastelenstichting / J.F. Christ, gevonden op http://www.kastelenbeeldbank.nl/Utrecht/IJsselstein-IJsselstein/index.htm;
(foto's van het kasteel) Mathieu Fannee;
(plattegrond) auteur onbekend, onderdeel van de tentoonstelling op het kasteel; foto Mathieu Fannee;