De donjon, gezien vanuit het noordwesten.
.

De ruïne van het Huis te Riviere

Huis te Riviere (ook wel genoemd 'Huis Mathenesse') is een vierkante donjon. Het is het enige overblijfsel van het oudste bekende rechthoekige kasteel in het graafschap Holland. De donjon staat in Schiedam (Zuid-Holland).

Het Huis te Riviere heeft zijn naam te danken aan zijn ligging: het stond vroeger in de polder 'Riviere' (oud-Frans voor 'oeverland'), nabij de rivier 'de Schie'.

De stichting van het kasteel

Het kasteel werd gebouwd tussen 1268 en 1275 in opdracht van Aleid van Avesnes, de tante van graaf Floris V (van wie ze de voogdes was geweest).

Aanvankelijk bestond het kasteel slechts uit de huidige zware vierkante woontoren. De toren werd in het derde kwart van de 13de eeuw opgenomen in een rechthoekig ommuurd kasteel voorzien van vierkante hoektorens (zie plattegrond). Het geheel was omgeven door een slotgracht.

Plattegrond: NKS

Plattegrond van het oude kasteel, gedeeltelijk bekend door archeologische opgravingen. De woontoren staat linksboven.
.

De Van Avesnes

Aleid van Avesnes had een zoon - Floris van Avesnes - die de taak had gekregen om graaf Floris V in Zeeland en Zuid-Holland te vertegenwoordigen. Vanaf 1272 trad Floris van Avesnes er op als landsheer namens de graaf [uitleg].

Echter op een gegeven moment ging Floris van Avesnes een aantal burchten kopen of bouwen zonder grafelijke toestemming. Bovendien gingen sommige Hollandse edelen Floris van Avesnes behandelen als hun werkelijke leenheer [voorbeeld]! Dat wekte bij graaf Floris V wantrouwen op: in 1277 werden de Van Avesnes door de graaf uit Holland gezet.

In 1281 kwamen de Van Avesnes en de graaf tot een verzoening. Hun oude macht kregen de Van Avesnes echter niet terug. Wel kregen ze het Huis te Riviere weer in handen.

Een grafelijk kasteel

Na de dood van Aleid van Avesnes (1284) kwam het kasteel in 1295 in handen van de oudste zoon van Aleid, Jan van Avesnes, graaf van Henegouwen.
Ondertussen werd graaf Floris V van Holland vermoord en ook zijn zoon Jan I kwam in 1299 te overlijden. Als bloedverwante volgde Jan van Avesnes hem op als graaf Jan II van Holland.

Hierdoor werd het kasteel een onderdeel van het grafelijk domein; maar het deed geen dienst als vaste residentie. In 1339 werd het kasteel in leenverband verkocht aan heer Dirk van Mathenesse. Snel daarna kwam Dirk te overlijden; zijn broer Daniël van Mathenesse kocht het kasteel als erfleen.

De Hoekse en Kabeljauwse twisten

Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten (midden 14de eeuw-eind 15de eeuw) stond Daniël van Mathenesse aanvankelijk aan de kant van de Hoeken. Uiteindelijk ging hij over naar de Kabeljauwen, de partij van hertog Willem van Beieren [meer weten]. Desondanks werd het Huis te Riviere in 1351 door de Kabeljauwse poorters van Schiedam bezet en zij begonnen onmiddellijk met de afbraak, maar de hertog greep in.

Toen Daniël van Mathenesse zijn kasteel terugkreeg, stond de woontoren nog overeind, maar de schildmuur en de hoektorens waren veranderd in enorme hopen bakstenen. Daniël was niet in staat zijn kasteel te herstellen in de oude vorm, ondanks de financiële steun van de hertog. Het kasteel werd in bescheidener vorm herbouwd.

In het vervolg bleef het kasteel in het bezit van verschillende geslachten van ambachtsheren van Mathenesse, die in de vrouwelijke lijn uit elkaar volgden.

De Tachtig jarige oorlog

Tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648), in 1575, werd het kasteel opnieuw verwoest door de Schiedammers, uit vrees dat de Spaanse troepen het als basis konden gebruiken. Het kasteel is daarna waarschijnlijk hersteld, want tussen 1587 en 1588 verbleven er Staatse troepen. Uiteindelijk werd het kasteel door brand verwoest. Het is daarna nooit meer hersteld.

In 1688 werd het kasteel en de bijbehorende rechten verkocht aan de stad Schiedam.

Vandaag de dag

Van het kasteel zijn de muren van de 13de-eeuwse vierkante woontoren gedeeltelijk tot en met de tweede bouwlaag bewaard gebleven.
Jammer genoeg wordt de ruïne sinds 1997 omgeven door moderne hoogbouw.

Het kasteel is niet te bezichtigen, maar het is vanaf de weg goed te zien.



Huis te Riviere

Broersvest

Schiedam


[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, & B. Olde Meiering (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.59-60;

Kransberg, D. & H. Mils (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.160-162;

Kuipers-Verbuijs, M.J. et al (1997). Ruïnes in Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, p.294-296;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.72-73;

Stöver, Jos et al (2000). Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Walburg Pers, Zutphen, p.30, p.465;

http://home.tiscali.nl/~kastelenzuidholland//Pages/Riviere.htm;
http://www.deleeuwvanweenen.nl/Webpage/Genealogie/Genealogie.htm#Verhaal;
http://www.marine.nl/schepen/mijnendienst/mijnenjagers/schiedam/naam-embleem/;

Literatuur over de verhouding tussen Floris V en het geslacht Van Avesnes:

Hugenholtz, Prof.dr. F.W.N. (1974). Floris V, De Haan – Bussum (tweede herziene druk), p.38-43;

Koorn Florence W.J. (2007). Aleid van Holland, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Aleid van Holland [29/10/2007]

Oosterhuis, T. (1999). De moordzaak Floris de Vijfde. Hernieuwd onderzoek naar de ware schuldigen. Balans, Amsterdam, p.183-185;

Illustraties:
(foto's) Mathieu Fannee;
(plattegrond) NKS, gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel230.php;