Kasteel Heukelum vanuit het zuiden;
in het midden de middeleeuwse poorttoren.
.

Kasteel Heukelum

Kasteel Heukelum is een in aanleg middeleeuws kasteel dat later verbouwd is tot een buitenplaats. Het staat tussen Heukelum en Asperen (Gelderland).

Het kasteel ligt bij het riviertje 'de Linge'. Het vervulde vroeger de functie van tolburcht voor de passerende schepen.

De stichting van het kasteel

Het kasteel is gesticht kort voor 1286 [meer weten]. De oudst bekende bewoner was ridder Otto I van Heukelum (ca.1230-1290), een zoon van de heer van Arkel Herbaren II van der Leede.

Over de oudste geschiedenis van het kasteel is weinig bekend. Vaak is geschreven dat het kasteel in 1353 werd verwoest, maar dit verhaal klopt niet. De verwarring is ontstaan doordat kasteel Heukelum ook 'de Merkenburg' wordt genoemd: in 1353 werd wel een kasteel 'de Merkenburg' verwoest, maar het betrof een ander kasteel met dezelfde naam in Schalkwijk aan de Lek bij Utrecht.

De poorttoren

Tekening: M.Fannee

De hoofdburcht rond 1647, vanuit het noordoosten.
Rechts is de nog bestaande poorttoren te zien.
.

Als kasteel Heukelum in de 14de eeuw niet werd verwoest, het werd op een gegeven moment in ieder geval wel verbouwd. De bovenbouw van de toren is namelijk opgetrokken uit kleinere stenen dan de onderbouw, en is ook nog voorzien van mezekouwen (werpgaten). Aangezien mezekouwen pas vanaf de tweede helft van de 14de eeuw werden toegepast, zou de bovenbouw van de toren uit ca.1400 kunnen dateren.
In die tijd woedde de Arkelse oorlog (zie hierover het kasteel van Leerdam) en Heukelum was een Arkels kasteel. Het is dan ook aannemelijk dat het kasteel in deze oorlog werd verwoest en daarna weer werd opgebouwd. De huidige bovenbouw van de toren zou dan kort na 1410 kunnen zijn opgetrokken.

Kasteel Heukelum groeide uit tot een machtige rechthoekige waterburcht (zie tekening hiernaast). Aan de westzijde van de hoofdburcht lag ook een voorburcht.

De tachtigjarige oorlog

Het kasteel bleef in het bezit van het geslacht Van Arkel van Heukelum tot in de 16de eeuw. De laatste kasteelheer uit dit geslacht, ridder Walraven van Arkel, overleed in 1556, waarop het kasteel in handen kwam van zijn vrouw Catharina van Gelre (een bastaarddochter van Karel van Gelre). Toen brak de tachtigjarige oorlog uit (1568-1648).

Op het nabij gelegen kasteel de Waardenburg had Catharina van Gelre honderden Spaanse soldaten gelegerd, want zij had in de oorlog de partij van de Spaanse koning gekozen. Hierop kwam Willem van Oranje in 1574 de Waardenburg belegeren. Dit kasteel werd ingenomen en Catharina van Gelre werd gevangen gezet. Zij zou ter dood worden gebracht maar Willem van Oranje verzette zich ertegen.

De middeleeuwse poorttoren vanuit het westen.
.

Uiteindelijk werd Catharina van Gelre verbannen naar kasteel Heukelum, waar zij in 1601 op hoge leeftijd overleed.

Catharina had een aantal zoons gehad, maar die waren toen allemaal al overleden, zodat het kasteel op een dochter vererfde: Elisabeth van Arkel van Heukelum. Deze was getrouwd met Thomas de Thiennes, graaf van Rumbeke. Het kasteel vererfde later op zijn gelijknamige zoon, maar deze verbleef zelden op het kasteel.

Verwoesting

In 1672, toen het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aanviel, werden de stad en het kasteel van Heukelum door de Fransen in brand gestoken.

Het kasteel werd grotendeels verwoest. Alleen de poorttoren werd gespaard (zie foto hiernaast).

Van middeleeuwse burcht tot moderne buitenplaats

Rond 1732-1734 verkocht het geslacht De Thiennes het verwoeste kasteel aan Johan van der Stel. Deze was de kleinzoon van Simon van der Stel (1639-1712), die gouverneur van de Kaap de Goede Hoop was geweest. Johan en zijn broer lieten op de resten van het kasteel het tegenwoordige huis optrekken en namen daarin de middeleeuwse poorttoren op.

Nadat zowel Johan als zijn broer overleden waren, besloten hun erven het kasteel te verkopen. In 1788 werd het geslacht Van Gennep de nieuwe eigenaar. Sindsdien is het kasteel door koop nog een paar keer van eigenaar veranderd.

Vandaag de dag

Het kasteel wordt particulier bewoond en is dus niet toegankelijk. Wel is het kasteel goed te zien vanaf de weg.

Foto hiernaast: detail van de poort van het park bij het kasteel.



Kasteel Heukelum

Heidensweg

Heukelum


[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Met dank aan:
- de Stichting Vrienden van Oud Heukelum, van wie ik enthousiaste en boeiende verhalen over het kasteel en de regio heb mogen horen.
- Robbie Dell'Aira voor zijn uitleg over de vermeende verwoesting van 1353.
- Jan-Willem Ruyten voor het toesturen van veel informatie over de geschiedenis van het kasteel.

Geraadpleegde literatuur:

Dell’Aira, R. (2006). “Voor een kasteel met ziel is altijd geld” in: Kastelenkatern, periodiek van de Nederlandse Kastelenstichting, december 2006, nummer 18, jaargang 8 , p.4-5;

Harenberg, J. (1978). Nederlandse kastelen in oude ansichten - deel 2. Europese Bibliotheek, Zaltbommel;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.151-152;

http://kasteelheukelum.nl/;
http://ftp.castel.nl/~smita01/oude_v__arkel_tak.htm;
http://home.planet.nl/~eric.ouwerkerk/generaties/Ooms12.htm#n18565152;
http://www.zuiderent.ch/kwst/gen21.htm;
http://www.kastelen.nl/content/documenten/kk18.pdf;
http://www.heukelum777.nl/;
http://gw1.geneanet.org/favrejhas?lang=fr;p=thomas;n=de+thiennes;oc=2;
http://nl.rodovid.org/wk/Persoon:9429;
http://www.geneagraphie.com/getperson.php?personID=I680675&tree=1;

Illustraties:
(foto's) Mathieu Fannee;
(tekening) Mathieu Fannee, naar een tekening van Roelant Roghman;