Kasteel Ammersoyen vanuit het noordoosten. .

Kasteel Ammersoyen

Kasteel Ammersoyen is een vierkant waterkasteel. Het staat ten noordoosten van het dorp Ammerzoden in de Bommelerwaard (Gelderland), in een verlande kronkel van de Maas.

Het kasteel heeft een grondplan van 26,75 bij 25,50 meter, met op de hoeken vier uitspringende ronde torens die alle een verschillende diameter hebben.

De eerste heren van Ammersoyen

Ammersoyen is een oude heerlijkheid. Al in 1026 worden in een oorkonde de namen genoemd van Rothardus 'de Ambersoi' en diens broer Wiricus. In stukken uit 1196 is er ook sprake van 'Ambershoye'.
Of er toen al een kasteel bestond, is niet bekend. Op de plek van het huidige kasteel (14de eeuw) zijn in ieder geval geen sporen van een eerder kasteel gevonden.

De bouwers van het huidige kasteel

In 1280 was de heerlijkheid Ammersoyen in handen van ene Johan van Herlaer. Het is zeer waarschijnlijk onder zijn zoon Derck van Herlaer (†1351) dat het huidige kasteel gebouwd werd. De oudste gebruiksvoorwerpen die in de slotgracht zijn teruggevonden dateren namelijk uit de periode 1325-1350. In de geschriften wordt het kasteel pas voor het eerst genoemd bij het overlijden van Dercks zoon Gerhard, in 1354.

Omdat Gerhard kinderloos was overleden, kwam het kasteel aan zijn broer Arent van Herlaer. Toen deze in 1384 op zijn beurt overleed, kwam Ammersoyen in handen van zijn schoonzoon Arent van Hoemen.

Oorlog met Gelre!

De nieuwe kasteelheer Arent van Hoemen was een van de meest vertrouwde vrienden van hertog Willem van Gelre en Gulik.

In 1386 brak er oorlog uit tussen Gelre en Brabant, o.a. vanwege een conflict over een grensgebied. Ondanks zijn band met Willem van Gelre koos kasteelheer Arent van Hoemen de zijde van de hertogin van Brabant. Voor Willem en Arent betekende dit natuurlijk het einde van hun vriendschap. Arent werd door de Geldersen gevangen genomen, en kort daarna kwam de hertog van Gelre kasteel Ammersoyen belegeren. Na slechts een paar dagen moest het kasteel zich al overgeven.

Kasteel Ammersoyen vanuit het zuidwesten. .

Rampspoed

Kasteel Ammersoyen kwam vervolgens (in 1405) in handen van een broer van hertog Willem. Daarna werd het in 1424 verkocht aan de familie Van Broekhuysen. Uiteindelijk kwam Ammersoyen in 1494 door vererving en huwelijk in handen van het oude geslacht Van Arkel.

In de tijd dat het geslacht Van Arkel in het bezit kwam van het kasteel, voerde de hertog van Gelre de beruchte Gelderse oorlogen. In deze oorlogen probeerde de hertog de zelfstandigheid van Gelre te handhaven, onder de steeds groter wordende druk van de Bourgondiërs, en later van de Habsburgers. In 1513 werd het kasteel bestormd door Habsburgse troepen. Daarbij werd het kasteel zwaar beschadigd.

Waarschijnlijk liet de familie Van Arkel het kasteel herstellen. Maar in februari 1590 sloeg het noodlot weer toe: het kasteel werd getroffen door een brand die de zuidvleugel en de twee aangrenzende torens flink verwoestte. George van Arkel, die in die tijd met het kasteel was beleend, raakte daarbij gewond en overleed een paar dagen later. Zijn weduwe en kinderen lieten direct na de brand een gedeelte van het kasteel in orde brengen. Maar door de onzekere tijden van de tachtigjarige oorlog en de toen weinig rooskleurige financiële situatie van de familie Van Arkel, kon de rest van het kasteel pas in de 17de eeuw worden hersteld.

Lodewijk XIV

In het rampjaar 1672, toen het leger van Lodewijk XIV de Republiek der Verenigde Nederlanden aanviel, werd het dorp Ammerzoden door de Franse troepen geplunderd en in brand gestoken. Omdat de familie Van Arkel een grote som geld had betaald aan de luitenant-generaal van het Franse leger, bleef het kasteel bespaard.

Het kasteel bleef in handen van het geslacht Van Arkel tot 1694. In dat jaar overleed Thomas Walraven van Arkel als laatste kasteelheer uit zijn geslacht. Hierop kwam kasteel Ammersoyen in handen van Zuid-Nederlandse families die het kasteel zelden of nooit bewoonden.

Verspeeld bij een kaartspel

In de 19de eeuw was het kasteel in het bezit van de familie De Woëlmont. Men zegt dat baron Arthur de Woëlmont in 1873 het kasteel bij een kaartspel inzette en verloor. Hoe het ook zij, het werd in hetzelfde jaar verkocht aan de gemeente van Ammerzoden.

In 1876 werd het kasteel tot clarissenklooster ingericht. Tijdens de tweede wereldoorlog werd het kasteel zwaar beschadigd en vertrokken de clarissen naar elders.

Tussen 1959 en 1975 is het kasteel gerestaureerd.

Vandaag de dag

Het kasteel is te bezichtigen (tegen entree).

Foto hierboven: de ingang van de voorburcht (links) en op de achtergrond de hoofdburcht.

[Hoofdmenu]

Tekst: Mathieu Fannee

Geraadpleegde literatuur:

Borch tot Verwolde-Swemle, drs. E.C Barones van der, et al (1986). Ammersoyen, Bijdragen tot de geschiedenis van het kasteel, de heerlijkheid en de heren van Ammersoyen, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, De Walburg Pers, Arnhem, p.13-21; (met dank aan de Nederlandse Kastelen Stichting voor het toesturen)

Eliëns, F.M., Harenberg, J. (1984). Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, p.201-207;

Janssen, H.L., Kylstra-Wielinga, J.M.M., & Olde Meiering, B. (red.) (1996). 1000 jaar kastelen in Nederland, Functie en vorm door de eeuwen heen, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, p.70, p.160-161;

Kalkwiek, K.A. & Schellart, A.I.J.M. (red.) (1980). Atlas van de Nederlandse kastelen, A.W.Sijthoff's Uitgeversmaatschappij b.v., Alphen a/d Rijn, p.180-181;

Kransberg, D. & Mils, H. (1979). Kastelengids van Nederland; Middeleeuwen. Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, p.24;

Reijen, Paul E. van (1976). Middeleeuwse kastelen in Nederland, Unieboek b.v., Bussum. (3de herziene druk), p.89-91;

Illustraties:
(eerste foto van het kasteel) Mathieu Fannee;
(andere foto's van het kasteel) Hervé Giard;
(plattegrond) auteur onbekend, gevonden op http://www.kasteleninnederland.nl/kasteel3.php;